SPECIALE/ 35 vite nga dita kur shkelmi i Bobanit jehoi më fort se… goli! Si nisi përleshja në ndeshjen Dinamo Zagreb-Cervena Zvezda

E diela e 13 majit 1990 nuk ishte thjesht një datë në kalendarin e kampionatit jugosllav të futbollit. Më 13 maj 1990, në Maksimir filloi shpërbërja e ish-Jugosllavisë.

Atë ditë, në Maksimir (stadiumi i Dinamo Zagreb) do të luhej një ndeshje midis Dinamo Zagreb dhe Cervena Zvezdës (Ylli i Kuq), një derbi që gjithmonë mbante një ngarkesë të veçantë. Në vend të një spektakli dhe një ndeshjeje që nuk duhej të kishte rezultat, pati trazira të mëdha që nuk harrohen as 35 vjet më vonë. Në vend të një gare sportive, ndodhi diçka që do të mbetet përgjithmonë e gdhendur në kujtesën kolektive të popullit kroat, një shpërthim dhune që shënoi simbolikisht fillimin e fundit të një shteti dhe paralajmëroi një luftë të përgjakshme. Përvjetori i asaj ndeshjeje të paluajtur është një kujtesë e ditës kur tribunat u bënë skena e një rebelimi kombëtar dhe një goditje e vetme u bë një akt legjendar rezistence.

NJË SKENË POLITIKE PËR KAOS Në pranverën e vitit 1990, Jugosllavia ishte një shtet në lëvizje. Regjimi komunist i zgjatur me dekada po humbiste terren dhe tensionet kombëtare, të shtypura prej kohësh, po dilnin në sipërfaqe me gjithë fuqinë e tyre. Vetëm pak javë para ndeshjes, Kroacia mbajti zgjedhjet e para shumëpartiake, që nga Lufta e Dytë Botërore. Një fitore bindëse u arrit nga Bashkimi Demokratik Kroat (HDZ) i udhëhequr nga Franjo Tuxhman, një parti që mbështeti hapur pavarësinë e kroatëve. Kjo fitore shkaktoi eufori te kroatët, por edhe ankth dhe mosbesim të thellë te një pjesë e popullsisë serbe në Kroaci dhe qarqet serbe të mëdha në Beograd. Atmosfera ishte e tensionuar dhe fushat sportive, veçanërisht stadiumet e futbollit, u bënë vende ku këto tensione mund të dilnin më lehtë jashtë kontrollit. Ndeshja midis Dinamos, simbolit të Zagrebit dhe Kroacisë, dhe Crvena Zvezdës, flamurit të Beogradit dhe Serbisë, në rrethana të tilla ishte më shumë sesa një ndeshje, një mundësi për një demonstrim krenarie kombëtare, por edhe një fuçi baruti e mundshme.

ARDHJA E TIFOZËVE TË ZVEZDËS DHE FILLIMI I TRAZIRAVE

Ishte e qartë që para fillimit se ndeshja nuk do të ishte e zakonshme. Sipas burimeve të ndryshme, në Zagreb mbërritën midis 1,000 dhe 3,000 tifozë të Cervena Zvezdës, të famshmit Delije. Ardhja e tyre nuk ishte thjesht një festë. Ishte një fushatë e organizuar me qëllim të qartë, shkaktimin e çrregullimit dhe provokimit. Ata udhëhiqeshin nga Zheljko Razhnatoviç (Arkan), atëherë një kriminel i njohur, dhe më vonë një kriminel lufte dhe udhëheqës i formacioneve paraushtarake, që do të mbillnin vdekje në të gjithë Kroacinë, Bosnjën dhe Hercegovinën. Interesante është që Arkani luajti rolin e një lloj përfaqësuesi zyrtar të klubit në ndeshje, gjë që vetëm sa konfirmoi lidhjen midis politikës së Beogradit, ilegalitetit dhe grupeve të tifozëve. Që në orët e mëngjesit, Delije filloi të bënte tërbim në Zagreb. Ata thyen xhamat e dyqaneve, përmbysën makina dhe u përleshën me qytetarë dhe tifozë të Dinamos. Sipas disa dëshmive, rrugët jehonin nga këngë çetnike të ndaluara më parë, të tilla si “Od Topole, od Topole”. Kaosi u zhvendos në stadium një orë para ndeshjes. Të vendosura në tribunën jugore, Delije filluan të shqyejnë karriget, reklamat dhe të shkatërrojnë gjithçka në stadium. Ata çanë gardhin që i ndante nga pjesa e sipërme e tribunave ku ishin ulur spektatorët vendës, mbështetës të Dinamos, dhe i sulmuan brutalisht me gurë dhe karrige të thyera. Ata gjithashtu i vunë flakën flamurit kroat që varej në shtizë.

REAGIMI I MILICISË DHE PËRGJIGJJA E “BBB”-SË

Ajo që i tronditi dhe i tërboi veçanërisht tifozët vendës ishte reagimi, ose më saktë mungesa e reagimit, e milicisë së atëhershme. Ndërsa tifozët Delije u shndërruan në bisha, duke shkatërruar stadiumin dhe duke rrahur njerëz në tribunat jugore, kordonët e policisë qëndruan pasivë, duke parë skenat e dhunës. Më vonë, disa shpjeguan një sjellje të tillë me përbërjen e supozuar me shumicë serbe të policisë së atëhershme, veçanërisht në njësitë speciale, dhe me paragjykimin e tyre. Duke parë që policia jo vetëm që po dështonte në mbrojtjen e qytetarëve dhe pronës, por gjithashtu po lejonte që tifozët vizitorë të çmendeshin, tifozët më të zjarrtë të Dinamos, “Bad Blue Boys” (BBB), të vendosur në tribunën veriore, vendosën ta merrnin çështjen në duart e tyre. Të indinjuar nga pasiviteti i agjencive të zbatimit të ligjit dhe sulmi ndaj bashkëqytetarëve të tyre, ata shembën gardhin mbrojtës në veri (i cili më vonë qarkulloi si i dobësuar qëllimisht, madje i prerë me sharrë) dhe vrapuan në fushën e blertë. Qëllimi i tyre ishte të arrinin në tribunën jugore dhe të përplaseshin me grupim e tifozëve Delije. Vetëm atëherë policia reagoi, por me gjithë forcën dhe brutalitetin e saj, ekskluzivisht ndaj tifozëve të Dinamos. Duke përdorur shkopinj gome, gaz lotsjellës dhe ujë, ata u përpoqën t’i pengonin BBB-të të arrinin te Delije, që më pas u mbrojt nga një kordon në krye të tribunës jugore. Fusha e Maksimirit u shndërrua në një fushë beteje midis tifozëve dhe policisë. Skenat e rrahjes brutale të tifozëve të Dinamos bënë xhiron e botës.

KËRCIMI LEGJENDAR I BOBANIT

Në mes të atij kaosi, ndërsa lojtarët e Cervena Zvezdës ishin tërhequr në dhomat e zhveshjes, disa lojtarë të Dinamos mbetën në fushë. Midis tyre ishte kapiteni i ekipit, atëherë 21- vjeçari Zvonimir Boban. Duke parë policinë duke rrahur brutalisht një tifoz në fushë, Boban nuk mundi të qëndronte i qetë. Ai u bërtiti oficerëve të policisë, duke u përpjekur ta mbronte të riun. Sipas dëshmive dhe regjistrimeve të mëvonshme që u fshehën për një kohë të gjatë, njëri nga oficerët e policisë, Refik Ahmetoviç, e goditi fillimisht Bobanin me shkop gome. Kapiteni i Dinamos nuk u tërhoq. Ai u nis dhe e goditi Ahmetoviçin me një kërcim dhe shqelm legjendar, i cili ra përtokë. Ai moment u bë ikonik. Goditja e Bobanit ndaj policit u përjetua si një akt sfide ndaj sistemit shtypës, si një simbol i rezistencës kroate kundër padrejtësisë dhe agresionit të afërt të Serbisë së Madhe.

JEHONA DHE TRASHËGIMIA E MAKSIMIR 1990

Ndeshja, natyrisht, nuk u luajt kurrë. Më vonë u regjistrua si rezultat zyrtar 3-0 për Cervena Zvezdën. Bilanci i viktimave nga trazirat ishte i tmerrshëm: sipas raporteve zyrtare, 79 oficerë policie dhe 59 spektatorë u plagosën, megjithëse disa burime citojnë shifra më të larta. Për fat të mirë, nuk pati viktima. Dhuna u përhap nga fusha në rrugët përreth stadiumit dhe zgjati me orë të tëra. Ngjarjet e 13 majit 1990 patën jehonë në të gjithë botën. Kompania televizive amerikane “CNN” e përfshiu derbin e paluajtur midis pesë ndeshjeve të futbollit që ndryshuan botën, duke e renditur atë në vendin e katërt. Për shumë kroatë, dhe veçanërisht për “Bad Blue Boys” (BBB), ajo ditë përfaqëson fillimin jozyrtar të Luftës për Atdhe. Edhe pse lufta filloi zyrtarisht më shumë se një vit më vonë, ngjarjet në Maksimir ishin një paralajmërues i qartë i asaj që do të ndodhte. Ishte një ditë kur populli kroat, nëpërmjet tifozëve të tij më të zjarrtë dhe kapitenit të guximshëm, tregoi se nuk do të toleronte më padrejtësinë dhe ishte gati të luftonte për lirinë e tij. Shumë nga ata të rinj nga tribunat më vonë veshën uniformat e Ushtrisë dhe Policisë Kroate dhe dhanë jetën e tyre në altarin e atdheut të tyre. Siç ka thënë legjendari Zlatko (Çiço) Kranjçar: “ 13 Maji është pjesë e pikës së kthesës së brezit të vitit 1990, i cili mbante brenda vetes një revoltë kundër regjimit të kohës. Ajo ditë i dha shtysë krijimit të shtetit kroat”. Tridhjetë e pesë vjet më vonë, kujtimi i ndeshjes së paluajtur në Maksimir nuk zbehet. Ai mbetet një simbol i qëndrueshëm i rezistencës, sfidës dhe momentit kur sporti pushoi së qeni thjesht një lojë, dhe stadiumi u bë skena e lindjes së një kombi të gatshëm për të mbrojtur lirinë e tij. Goditja e Zvonimir Boban u bë më shumë sesa thjesht një incident sportiv; Është bërë pjesë e mitologjisë kombëtare, një kujtesë për guximin përballë padrejtësisë dhe një hyrje në kohërat e vështira, por të lavdishme që formësuan Kroacinë moderne.

Polici mori urdhër ta vriste, Boban: Do ta godisja përsëri

Për atë ngjarje të para 35-viteve në stadiumin Maksimir të Zagrebit dhe që i dha “shkelmin” e parë shpërbërjes së Republikës Federative të Jugosllavisë, më vonë kanë folur edhe dy personazhet kryesore, mesfushori Zvonimir Boban, si dhe polici që u godit nga lojtari kroat, Refik Ahmetoviç. Pas disa vitesh nga ngjarja e ndodhur, Boban ka shpjeguar veprimin e tij, ku nuk shfaq asnjë lloj pendese, madje e kujton me krenari.

“Mund të them vetëm se reagova ndaj një padrejtësie të madhe, që ishte aq e dukshme sa një njeri me dinjitet dhe krenari kombëtare minimale ose një njeri me ndjenjë drejtësie minimale thjesht nuk mund të qëndronte i qetë. E kujtoj me krenari. Unë rrezikova karrierën time atëherë, por disa tifozë të tjerë, pa emër, rrezikuan jetën e tyre. Do ta kisha goditur përsëri atë polic, por nuk doja të isha hero, thjesht po reagoja ndaj një padrejtësie që kishte zgjatur me vite. Heronjtë shkuan në luftë, ne ishim thjesht rebelë”, u shpreh Zvonimir Boban.

Për këtë veprim, Boban u pezullua nga Federata Jugosllave e Futbollit për gjashtë muaj (ndëshkimi u ul më vonë), duke bërë që ai të humbiste Kupën e Botës në Itali, po atë vit. Por, në sytë e popullit kroat, ai u bë hero. Këtë vit, ai e festoi përvjetorin e tij si president “de facto” i klubit blu (Dinamo Zagreb), me një mandat që hyn në fuqi më 1 qershor dhe me emocione shtesë.

RRËFIMI I POLICIT DHE SI KUZHE SHPËTOI BOBANIN

Milici Refik Ahmetoviç, boshnjak me kombësi, më vonë tregoi versionin e tij të historisë në intervista. Ai pretendoi se Boban e sulmoi në punë, ndërsa po përpiqej të qetësonte situatën dhe se i gjithë incidenti ishte “i sajuar”. Ai tregoi gjithashtu një detaj tronditës, që i ngrin gjakun në vena, por falë trajnerit të atëhershëm të Dinamos, Josip Kuzhe (që më vonë ka qenë edhe trajner i Kombëtares së Shqipërisë), e shpëtoi nga konflikte të mëtejshme duke e tërhequr Bobanin drejt dhomës së zhveshjes. Ja si e ka përshkruar incidentin polici Ahmetoviç: “Pashë nga e djathta, Bobani ishte tashmë në ajër. Ai më goditi me gjunjë dhe duar. Gjunjët më hynë midis brinjëve të mia dhe shpatullës së djathtë. Kështu që u pengova dhe rashë. U ngrita menjëherë dhe pashë që nuk isha lënduar. Nëse do të isha lënduar, ndoshta do të kishte qenë një tragjedi. Më mirë që nuk erdhi deri aty. Ai filloi të ecte përsëri drejt meje. Në atë moment, reagoi trajneri i Dinamos, Kuzhe. Le ta falënderojë. Nëse do të ishte kthyer, armët e zjarrit do të ishin përdorur përsëri. Kur vesha uniformën, meqenëse këmishën e kisha nxjerrë nga pantallonat, kolegët më nxitën ta qëlloja nga pas. Unë nuk e bëra atë. Ata vazhduan të më nxisnin gjatë gjithë kohës që ai ishte në stadium. Kuzhe e nxori jashtë dhe e futi në dhomën e zhveshjes. Unë thashë, nëse doni të qëlloni, qëlloni, keni armët tuaja. Nuk dua të qëlloj!”

Ahmetoviçi tregoi gjithashtu një histori të çuditshme për një nga kolegët e tij, një polic serb nga Knini, Stevan Todoroviç. Sipas Ahmetoviçit, Todoroviç u frikësua aq shumë gjatë trazirave, saqë u mbyll në dhomën e zhveshjes dhe mbajti një armë të drejtuar nga dera, gati të qëllonte këdo që do të përpiqej të hynte. Ky episod, megjithëse më pak i njohur, ilustron më tej kaosin e përgjithshëm, frikën dhe rrëzimin e sistemit që mbretëroi atë ditë në Maksimir.

Stojkoviç: Ishim të frikësuar, menduam se s’do të mbijetonim

Trajneri aktual i kombëtares serbe të futbollit, Dragan Stojkoviç (Piksi), e ka përjetuar në stadium atë ngjarje të 13 majit 1990 në Maksimir të Zagrebit, pasi luante për Cervena Zvezdën. Më vonë, i mesfushori i skuadrës nga Beogradi përshkroi se si ndihej atëherë si lojtar i Cervena Zvezdës: “Festa e kampionatit u prish pjesërisht nga ngjarja në Zagreb. Ishte e tmerrshme, për ta thënë butë. Pyes veten se çfarë do të kishte ndodhur nëse ajo ndeshje do të kishte vendosur titullin kampion dhe nëse në stadium do të kishte pasur 60,000 spektatorë. Do të kishte qenë një masakër! Kur ndodh diçka e tillë, dikush pyet veten: a është bërë futbolli një luftë midis dy ekipeve, dy kampeve të tifozëve? Nëse është kështu, atëherë sporti ka humbur çdo kuptim”. Më tej, Stojkoviç vazhdoi: “Nuk ishim të frikësuar, ishim të paralizuar nga frika! E pranoj, menduam se nuk do të mbijetonim gjallë. Deri në fillim të ndeshjes, gjithçka ishte në rregull, na pritën mirë, dolëm në fushë të etur për të garuar. Edhe pse u stërvitëm për ditë të tëra para ndeshjes me Dinamon, më shumë për argëtim sesa seriozisht, besonim se nuk mund ta humbisnim këtë rigjallërim. Megjithatë, kur dolëm në fushë, kishim çfarë të shihnim”. Ahmetoviç: E shpëtoi Kuzhe, incidenti ishte “i sajuar” Polici mori urdhër ta vriste, Boban: Do ta godisja përsëri Mesfushori kroat ndihet krenar për veprimin e tij Ish-mesfushori i Cervena Zvezdës e përshkroi ngjarjen nga perspektiva e një futbollisti. “Tifozët po ziheshin, gurët hidhen në të gjitha drejtimet dhe mezi pritëm sinjalin e gjyqtarit që të ‘arratiseshim’ drejt dhomës së zhveshjes. Gjithçka ishte e qetë atje, por rrëmuja ishte se si të na transportonin në aeroport, sepse tifozët e Dinamos po shkatërronin gjithçka që mban erë Beogradi dhe Serbie. Ata ishin të gatshëm të shkatërronin njerëz, automjete, gjithçka. Frika mbretëronte në autobus dhe kishte një heshtje të frikshme. Vetëm Juriç u përpoq ta lehtësonte atmosferën me disa rroba të zeza, ndërsa na siguronte kordoni i paparë i milicisë. Ndërsa kalonim nëpër Zagreb, njerëzit e ‘Dinamos’ po thërrisnin Tuxhmanin, duke i kërkuar t’i shpëtonte nga Serbia e të ngjashme. Kur mbërritëm në aeroport, ishte agim”, kujton Stojkoviç.

“PIKSI” U BEFASUA NGA LËVIZJA E ZVONIMIR BOBAN

Dragan Stojkoviç, në prononcimin e tij, foli edhe për veprimin e epik të Bobanit në atë ndeshje të 13 majit 1990, ku shkelmoi portierin e armatosur në fushë. “Piksi” kujton se ka qenë i befasuar nga veprimi dhe sjellja e Bobanit, pasi kur ka qenë ushtar në Beograd, mesfushori kroat ka qenë i afërt me të gjithë pjesëtarët e Zvezdës. “E njoh Bobanin si një djalë të mirë. Pse ai devijoi nga rruga e drejtë dhe u soll në mënyrë të pakontrollueshme, nuk e di. Kur shërbeu në ushtri në Beograd, ai ishte i afërt me të gjithë pjesëtarët dhe dashamirësit e Zvezdës”, kujton trajneri aktual i kombëtares serbe, Dragan Stojkoviç.

ILIR CARA/ PANORAMASPORT.AL