Gjykata e Apelit shfuqizon lejet për HEC-in në Setë, por lumi tashmë është në tubacione

Gjykata Administrative e Apelit vendosi të enjten të shfuqizojë një vendim të shkallës së parë dhe disa vendime të institucioneve shqiptare që kishin miratuar dhënien me koncesion për ndërtimin e një hidrocentrali mbi kanionin e lumit Seta, i cili është një Monument natyror me mbrojtje të veçantë.

Mustafa Tola, njëri prej 11 banorëve të fshatit Çidhën në Dibër që paditën projektin, shprehu kënaqësinë për vendimin e gjykatës, duke e cilësuar si një fitore të drejtësisë. Ata kishin paditur Agjencinë e Zhvillimit të Territorit, Ministrinë e Infrastrukturës dhe Energjisë, Agjencinë Kombëtare të Mjedisit, Këshillin Kombëtar të Ujit, Agjencinë Kombëtare të Burimeve Natyrore, Këshillin Kombëtar të Arkeologjisë dhe Shoqërinë “Hidro Seta” shpk.

Vendimi i trupës gjyqësore, e përbërë nga gjyqtarët Ardian Dvorani, Blerona Hasa dhe Rezarta Aliu, shfuqizoi pjesërisht vendimet e këtyre institucioneve, veçanërisht ato që lidhen me lejen e ndërtimit, lejen mjedisore dhe kontratën koncesionare për ndërtimin e HEC-it “SETA-4”.

Tola, i cili është mjek veteriner dhe aktivist i mbrojtjes së mjedisit, theksoi për BIRN se lumi Seta ishte i vetmi nga katër lumenjtë që ishte pjesë e Parkut Kombëtar të Lurës dhe ende kishte disa kilometra të pashfrytëzuara, ndërsa lumenjtë e tjerë ishin “tubuar”. Ai shtoi se, pavarësisht betejës ligjore, punimet për ndërtimin e hidrocentralit kanë vijuar dhe shpreson që projekti të ndalet dhe uji i lumit të kthehet në zonën e tij natyrale.

Banorët e Çidhën, në padinë e tyre, bënë apel për mbrojtjen e monumenteve të natyrës, përfshirë “Burimin dhe shpellen e Sopanikës” dhe “Grykën e Setës”, që preken nga ky projekt. Ata e cilësojnë realizimin e hidrocentralit si një kërcënim për natyrën dhe pasuritë e florës dhe faunës, duke përmendur dëmet që do të sjellin për banorët e zonës.

Në vitin 2015, Këshilli Kombëtar i Territorit miratoi ndërtimin e katër hidrocentraleve në lumin Seta nga kompania “HYDROSETA POWER”. Megjithatë, banorët kërkuan shfuqizimin e kontratës koncesionare për ndërtimin e HEC-it “SETA 4” për shkak se projekti prek dy nga katër kanionet që janë nën mbrojtje ligjore.

Pas një beteje të gjatë ligjore dhe protestave, Gjykata Administrative e Shkallës së Parë e Tiranës refuzoi padinë e banorëve në vitin 2018, duke arsyetuar se ata nuk kishin provuar pretendimet e tyre për dëmshpërblimet mjedisore, por tani Apeli ka sjellë një vendim të ri që e vlerëson si fitore për mbrojtjen e natyrës.

Banorët dhe aktivistët lokalë kanë theksuar vazhdimisht rëndësinë e ruajtjes së rrjedhës natyrale të lumit Seta për mbrojtjen e natyrës dhe biodiversitetit. Në zonën përreth jetojnë një numër i madh speciesh, përfshirë peshkun e rrallë të troftës, të cilat rrezikojnë zhdukjen si pasojë e devijimit të rrjedhës së lumit. Kanionet e Setës, së bashku me Burimin dhe Shpellën e Sopanikës, janë shpallur Monument Natyror nga qeveria shqiptare në vitin 2002, dhe projekti i ndërtimit të HEC-eve kërcënonte këtë trashëgimi të mbrojtur.

Kronologjia e betejës ligjore

2015 – Këshilli Kombëtar i Territorit miraton ndërtimin e katër hidrocentraleve në luginën e lumit Seta, të njohura si SETA 2-1, SETA 2-2, SETA 3 dhe SETA 4. Kontrata koncesionare përfshinte financimin, projektimin, ndërtimin dhe administrimin e hidrocentraleve, dhe ishte nënshkruar ndërmjet Ministrisë së Ekonomisë dhe kompanive private. Banorët e Çidhnës fillojnë të kundërshtojnë ndërtimin e hidrocentraleve, duke ngritur shqetësime për dëmet e pariparueshme që këto projekte do të sillnin në natyrën e mbrojtur.

2017 – Përplasja ndërmjet banorëve dhe kompanisë ndërtuese intensifikohet. Në korrik të vitit 2017, 20 banorë të Çidhnës u proceduan penalisht nga policia pasi tentuan të ndalojnë punimet për HEC-in SETA 4. Ata organizojnë protesta dhe paraqesin kërkesë-padi në Gjykatën Administrative të Shkallës së Parë për shfuqizimin e pjesshëm të kontratës koncesionare.

Dhjetor 2018 – Gjykata Administrative e Shkallës së Parë rrëzon kërkesën e banorëve, duke argumentuar se ata nuk kishin provuar mjaftueshëm se ndërtimi i hidrocentralit SETA 4 do të cenonte zonën e mbrojtur. Banorët deklaronin se do ta apelonin vendimin dhe përgatiten për një betejë të gjatë ligjore.

2018-2024 – Ndërkohë që procesi gjyqësor zvarritet, punimet për ndërtimin e hidrocentralit vazhdojnë. Banorët, të përfaqësuar nga avokatë që veprojnë vullnetarisht, vazhdojnë të sfidojnë ligjërisht ndërtimin e HEC-it dhe mbështeten në një numër akt-ekspertizash që tregojnë dëmet mjedisore të shkaktuara nga projekti. Ekspertët e emëruar nga gjykata, megjithatë, kanë qenë shpesh të kontestuar nga banorët, të cilët pretendojnë se raportet janë devijuar nën trysninë e kompanisë ndërtuese.

Tetor 2024 – Gjykata Administrative e Apelit shfuqizon vendimin e shkallës së parë dhe lejet për ndërtimin e hidrocentralit SETA 4. Ky vendim konsiderohet një fitore e madhe për banorët dhe aktivistët që kanë luftuar për mbrojtjen e kanioneve të Setës dhe natyrës së zonës. Mustafa Tola thekson rëndësinë e këtij vendimi për ruajtjen e natyrës së mbrojtur dhe apelon për ndërprerjen e menjëhershme të punimeve dhe kthimin e ujërave në rrjedhën e tyre natyrale.